Religie en staat in de Oudheid
Gents Instituut voor Klassieke Studies
openingsymposium
2010
Wo. 10 februari 2010, 14u
Het Pand, Zaal Rector Vermeylen
Onderbergen 1, 9000 Gent
'Toen het menselijk leven in schande neerlag ter aarde verdrukt onder zwaar bijgeloof … dierf voor het eerst een Griek, een sterfelijk mens, zijn ogen verheffen en als eerste weerstaan; noch de faam der goden, noch weerlichten, noch de hemel vol dreigend gedonder weerhielden hem … de levende kracht van zijn geest overwon en drong ver voorbij de vlammende muren van de wereld en waarde rond door het onmetelijk universum in geest en ziel. … (Valse) religie ligt op haar beurt onder zijn voeten verdrukt en zijn overwinning verheft ons ter hemel.' (Lucretius, De rerum natura 1,62-79)
De verhouding tussen religie en staat is een hot issue in deze vroege 21ste eeuw. Het publiekshistorisch debat hierover blijft echter veelal steken in vage beschouwingen over idealen van de Verlichting en de veronderstelde kwalen en deugden van Christendom of Islam. In dit eerste symposium van het nieuwe Gentse Instituut voor Klassieke Studies zullen we teruggaan naar de historische roots van het probleem. Toen de filosofen van de Verlichting hun ideeën formuleerden over religie en staat, grepen ze terug naar pre-Christelijke denkers, wiens godsbeeld wezenlijk anders was dan dat wat in het Vroegmoderne Europa domineerde. Het Christendom en haar relatie met de staat is ontstaan, gevormd en gegroeid in de context van de Grieks-Romeinse cultuur. De religie van Grieken en Romeinen was zeer verschillend van het Jodendom waarbinnen Jezus' heilsleer aanvankelijk paste, maar het dagelijkse leven en de grondvesten van de staat waren even doordrongen van religie als in het middeleeuws Christelijke Europa. De idee dat godsdienstige overtuiging vervolging, geweld en moord legitimeert ontstond en werd uitvoerig onderbouwd door klassiek geschoolde en retorisch getrainde denkers. Maar ook het uitdrukkelijke geloof in de ratio als tegengewicht voor (bij)geloof vindt zijn oorsprong in de oudheid. Vier godsdiensthistorici met internationale reputatie zullen ons hun visie en de actuele stand van het onderzoek uiteenzetten.
Programma
14u00
Welkomstwoord door prof. Freddy Mortier,
decaan van de faculteit Letteren & Wijsbegeerte
14u10
K. Verboven, (On)zin van de Klassieken ?
14u30
Ken Dowden (Birmingham), The Origins of Greek Mythology [abstract]
15u15
Folkert van Straten (Leiden), Privé religiositeit en staatsculten in het oude Griekenland: van onderen gezien [abstract]
16 u PAUZE
16u30
Danny Praet (UGent), Godsdienst en staat in de Late Oudheid, van Aurelianus tot Constantijn
17u00
Peter Van Nuffelen (UGent), De wolf en het lam: religieuze intolerantie in de Late Oudheid
17u30
Receptie
Deelname is gratis, maar (om praktische overwegingen) graag een seintje vooraf:
Voor adres en wegbeschrijving zie https://www.ugent.be/nl/voorzieningen/cultuur/hetpand
klik hier voor de elektronische aankondiging
met steun van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte
Abstracts
Ken Dowden (Birmingham), The Origins of Greek Mythology
Greek mythology is a system of narratives with a history worth study. Not only individual myths but the whole system must go back to the Bronze Age world of the Mycenaean palaces, as can be seen from its specific landscapes and townscape. But the story goes back long before these times, as can be seen from, eg, comparisons with Indian mythology in the Mahabharata. The basic conditions for a mythology of the Greek type are already present, maybe, in Indo-European society. Cultural memory is a key concept here, as also is the concept of 'gendering' society. In what ways, finally, can we envisage a world before this, maybe one of the creation of mythology itself, or maybe of different needs such as hunter-gatherers might have?
Folkert van Straten (Leiden), Privé religiositeit en staatsculten in het oude Griekenland: van onderen gezien
Van staatsculten, zoals in het antieke Athene bijvoorbeeld de culten van Athena Polias, van de Eleusinische godinnen Demeter en Kore, enz., berustten regeling en financiering bij de staat. Tijdens de Atheense democratie werd een en ander veelal bij volksbesluit vastgesteld. Over dat bestuurlijke aspect zijn wij, o.a. door inscripties, relatief goed geïnformeerd.
Aan het andere uiteinde van het spectrum vinden wij religie en cultushandelingen die zich afspelen binnen de beslotenheid van de huiselijke kring van de eenvoudige burger / inwoner. Daar had niemand iets mee te maken behalve de huisvader en zijn familie. Gegevens daarover zijn schaarser en vaak wat indirect, maar gelukkig niet geheel afwezig.
Toch kunnen wij hier, bij nadere beschouwing, niet van twee volstrekt gescheiden werelden spreken. Immers diezelfde eenvoudige huisvader en zijn familie konden op verschillende manieren betrokken zijn bij de staatsculten en de grote manifestaties daarvan (Panathenaia, Eleusinische Mysteriën, enz.). Hoe uitte zich die betrokkenheid?